UPSC.IPS STUDY ALL Material

 किस देश ने जुलाई 2023 में UNESCO में फिर से शामिल होने की घोषणा की ?

उत्तर- संयुक्त राज्य अमेरिका
1. संयुक्त राज्य अमेरिका ने जुलाई 2023 में UNESCO में फिर से शामिल होने के अपने इरादे की घोषणा की ।
2. UNESCO ने घोषणा की है कि इज़राइल के खिलाफ पक्षपात के आरोपों के कारण संयुक्त राज्य अमेरिका जुलाई 2023 में चार साल बाद एजेंसी में फिर से शामिल हो जाएगा ।
3. फिलिस्तीन के एजेंसी का सदस्य बनने के बाद 2011 में अमेरिका ने UNESCO को करोड़ों डॉलर की फंडिंग रोक दी ।
4.  फिलिस्तीन को 2012 में एक गैर – सदस्य पर्यवेक्षक राज्य के रूप में शामिल किया गया था , जिससे उन्हें महासभा की कार्यवाही में भाग लेने की अनुमति मिली ।

22 June 2023 Current Affairs


➼ IPS ऑफिसर रवि सिन्हा रॉ (RAW) के नए चीफ नियुक्त 
वरिष्ठ आईपीएस ऑफिसर रवि सिन्हा को भारत की खुफिया एजेंसी रिसर्च एंड एनालिसिस विंग (RAW) का नया चीफ नियुक्त किया गया है। RAW के तत्कालीन चीफ सामंत कुमार गोयल का चार साल का कार्यकाल 30 जून को पूरा हो रहा है। कैबिनेट की नियुक्ति समिति ने रवि सिन्हा को RAW सचिव के रूप में दो साल की अवधि के लिए नियुक्ति को मंजूरी दे दी है।
रवि सिन्हा 1988 छत्तीसगढ़ कैडर के भारतीय पुलिस सेवा (आईपीएस) अधिकारी है और वर्तमान में  कैबिनेट सचिवालय में विशेष सचिव के रूप में कार्यरत हैं। सिन्हा ने जम्मू-कश्मीर और भारत के पूर्वोत्तर के साथ-साथ अन्य देशों जैसे क्षेत्रों में अपने काम के माध्यम से व्यापक अनुभव प्राप्त किया है।
मुख्य बिंदु 
• रॉ के वर्तमान चीफ सामान कुमार गोयल का कार्यकाल 30 जून को पूरा हो जाएगा।  
• गोयल जून 2019 से रॉ चीफ के रूप में कार्यरत है।  
• उन्हें 2021 में और जून 2022 में दो बार एक साल का विस्तार दिया गया है।  
• रवि सिन्हा जून 30 के बाद रॉ चीफ का पद संभालेंगे।  
RAW के बारे में 
• रिसर्च एंड एनालिसिस विंग (रॉ) मुख्यालय: नई दिल्ली;
• रिसर्च एंड एनालिसिस विंग (रॉ) की स्थापना: 21 सितंबर 1968;
• रिसर्च एंड एनालिसिस विंग (रॉ) के संस्थापक: आर एन काव, इंदिरा गांधी।

➼ World Yoga Day : 21 जून 
प्रतिवर्ष 21 जून को विश्व योग दिवस के रूप में मनाया जाता है।  इसकी शुरुआत वर्ष 2015 में संयुक्त राष्ट्र महासभा की स्वीकृति के बाद हुई थी। तब से हर साल इस दिन विश्व योग दिवस मनाया जाता है। विश्व योग दिवस 2023 की थीम ‘वसुधैव कुटुंबकम के लिए योग’ (Yoga for Vasudhaiva Kutumbakam) है। जिसका अर्थ है “धरती पर सभी लोगों के स्वास्थ्य के लिए योग उपयोगिता”। इस वर्ष योग दिवस का 9वां संस्करण मनाया गया। इस वर्ष प्रधानमंत्री मोदी UN में योग कार्यक्रम की अगुवाई करेंगे।  
मुख्य बिंदु 
• प्रधानमंत्री नरेंद्र मोदी ने वर्ष 2014 में संयुक्त राष्ट्र महासभा में विश्व के सभी देशों से यपग दिवस मनाने का आह्वान किया।
• तत्पश्चात इस प्रस्ताव को स्वीकारते हुए संयुक्त राष्ट्र महासभा ने 2015 में 21 जून को विश्व योग दिवस घोषित किया।  
• 21 जून उत्तरी गोलार्द्ध का सबसे लंबा दिन होता है, जिसे ग्रीष्म संक्रांति कहते हैं।
• भारतीय परंपरा के अनुसार, ग्रीष्म संक्रांति के बाद सूर्य दक्षिणायन होता है। सूर्य दक्षिणायन का समय आध्यात्मिक सिद्धियों को प्राप्त करने के लिए क्षेष्ठ होता है। 

➼ मैक्स वेरस्टैपेन ने कैनेडियन ग्रांड प्रिक्स जीता
रैड बुल के मैक्स वर्स्टापेन ने कैनेडियन ग्रांड प्रिक्स की 100वीं रेस जीत ली। रैड बुल कार रेसिंग कंपनी ने 2004 में डैब्यू  किया एवं अब तक 356 रेस में हिस्सा लिया है और उनमे 100 बार पोडियम पर जगह हासिल की है। 25 वर्षीय डच ड्राइवर वेरस्टैपेन ने शुरू से अंत तक एक शानदार प्रदर्शन करके रेड बुल को 100वीं जीत दिलाई। वेरस्टैपेन की जीत ने अपने करियर की 41वीं जीत दर्ज की, जिससे अब वे रिकॉर्ड बुक में महान ब्राजीलियाई ड्राइवर एर्टन के बराबर आ चुके है।
रैड बुल का सफलता प्रतिशत लुईस हैमिल्टन के लगभग बराबर है क्योंकि साल 2007 में अपने डैब्यू के बाद हैमिल्टन ने 318 रेस में हिस्सा लेकर 103 बार जीत हासिल की हैं। दूसरे स्थान पर ऐस्टन मार्टिन के फर्नांडो ओंला सो और मर्सिडीस के लुईस हैमिल्टन तीसरे स्थान पर रहे। इस जीत ने मैक्स वेरस्टैपेन को प्रतिभाशाली रेसरों में से एक के रूप में उनकी प्रतिष्ठा को और मजबूत किया।

➼ नुसरत चौधरी अमेरिकी इतिहास में पहली मुस्लिम महिला संघीय जज नियुक्त हुई 
नुसरत जहां चौधरी को अमेरिका की सीनेट ने फेडरल जज के रूप में नामांकन को मंजूरी दे दी है। नुसरत पहली मुस्लिम है जिनके नामांकन को मंजूरी दी गई है। नुसरत न्यूयॉर्क के पूर्वी जिले के UFS कोर्ट जज के रूप में काम करेगी। सीनेट में हुए मतदान में उन्हें 50-49 का मतदान मिला और अब वे न्यूयॉर्क में ब्रुकलिन संघीय अदालत में एक संघीय न्यायाधीश के रूप में काम करेंगी। नुसरत को अमेरिका में पहली बांग्लादेशी-अमेरिकी और मुस्लिम महिला संघीय न्यायाधीश बनाया गया है।   
मुख्य बिंदु
• नुसरत पहली बांग्लादेशी अमेरिकी और पहली मुस्लिम अमेरिकी महिला के रूप में संघीय न्यायाधीश बनीं हैं।
• सीनेट के मतदान में 50-49 वोट प्राप्त करने के बाद न्यूयॉर्क में ब्रुकलिन संघीय अदालत में एक संघीय न्यायाधीश के रूप में काम करेंगी।
• अमेरिकन सिविल लिबर्टीज यूनियन (ACLU) ने उनके नामांकन की पुष्टि की, वह वर्तमान में इलिनोइस के ACLU में कानूनी निदेशक का पद संभाल रही हैं।
• चौधरी पहले राष्ट्रीय ACLU कार्यालय में कार्यरत थीं और ACLU नस्लीय न्याय कार्यक्रम का उप निदेशक थीं।

National Statistics Day 29 jun

 

🛑 29 JUNE

🟢 🛑 29 JUNE

🟢 National Statistics Day
        राष्ट्रीय सांख्यिकी दिवस

Theme23 : 'Alignment of State Indicator Framework with National Indicator Framework for Monitoring Sustainable Development Goals.'

📊 To honour Professor Mahalanobis and promote the use of statistics in daily life

💠 National Statistics Day is celebrated every year in India on June 29 to mark the birth anniversary of Prasanta Chandra Mahalanobis

💠 National Statistics Day was first celebrated on 29th June 2007

💠 Prasanta Chandra Mahalanobis is known as the father of Indian Statistics

🟢 NEWS
🔶C.R. Rao Wins International Prize In Statistics 2023

🔷RBI Releases “Handbook Of Statistics On Indian States, 2021-22”

🔷 20 Oct : World Statistics Day

🏢 Ministry of Statistics and Programme Implementation
🔶 Rao Inderjit Singh
🔶 Consitituency : Gurugram

Theme23 : 'Alignment of State Indicator Framework with National Indicator Framework for Monitoring Sustainable Development Goals.'

📊 To honour Professor Mahalanobis and promote the use of statistics in daily life

💠 National Statistics Day is celebrated every year in India on June 29 to mark the birth anniversary of Prasanta Chandra Mahalanobis

💠 National Statistics Day was first celebrated on 29th June 2007

💠 Prasanta Chandra Mahalanobis is known as the father of Indian Statistics

🟢 NEWS
🔶C.R. Rao Wins International Prize In Statistics 2023

🔷RBI Releases “Handbook Of Statistics On Indian States, 2021-22”

🔷 20 Oct : World Statistics Day

🏢 Ministry of Statistics and Programme Implementation
🔶 Rao Inderjit Singh
🔶 Consitituency : Gurugram

𝐈𝐀𝐒 𝐈𝐏𝐒 𝐒𝐒𝐂 𝐔𝐏𝐒𝐂

 ✍ 𝐈𝐀𝐒 𝐈𝐏𝐒 𝐒𝐒𝐂 𝐔𝐏𝐒𝐂 🏆:

राज्यो के प्रमुख लोक् नृत्य याद करने की ट्रिक

• करेले कि कथा = केरल = कथकली
• पंजे में भांग डालो = पंजाब = भांगड़ा
• राजा तुम घुमो = राजस्थान = घूमर
• असम कि बहु = असम = बिहू
• अरुण क मुखोटा = अरुणाचल = मुखोटा
• गुज़र गई गरीबी = गुजरात
झाड़ू में छाऊ = झारखण्ड = छऊ
• U K में गडा = उत्तराखंड = गढ़वाली
• अंधेरे मे कच्ची पूरी खाई खाई = आंध्रप्रदेश = कुचीपुड़ी
•छतरी मे गाड़ी = छत्तीसगढ़ = गाडी
• हिम्मत कि धमाल = हिमाचल = धमाल
• गोवा कि मंडी = गोवा = मंडी
• बंगले कि काठी = पशिम बंगाल = काठी
• मेघ लाओ = मेघालय = लावणी
• नाग कि चोच = नागालैंड = चोंग
• उड़ी उड़ीं बबा = उड़ीसा = ओड़िसी
• कान( कर्ण) में करो यक्ष ज्ञान = कर्नाटक = यक्ष ज्ञान
• जम्मुरा = जम्मू कश्मीर = राउफ
• तुम मिले भरत = तमिलनाडु = भरतनाट्यम
• उत्तर की रास = उत्तर प्रदेश = रासलीला     


🇮🇳भारत की नदियों से सम्बन्धित महत्वपूर्ण Ques-Ans🇮🇳

1. भारत की चौड़ी नदी कौन सी है ?
Ans -  Brahmaputra

2. भारत में डेल्टा बनाने वाली नदियाँ कौन-सी है ?
Ans - कावेरी, गंगा, महानदी

3. भारत में कौन-सी सबसे लंबी नदी है ?
Ans - Godavari

4. बिहार में बहने वाली नदियों में किसका उद्गम अमरकंटक में है ?
Ans - Son

5. भागीरथी और अलकनंदा गंगा में कहाँ पर मिलती है ?
Ans -  देव प्रयाग

6. तवा किसकी सहायक नदी है ?
Ans -  Narmada

7. किस नदी को ‘बिहार का शोक’ कहा जाता है ?
Ans - Kosi

8. कौन-सी नदी ‘बंगाल का शोक’ कही जाती है ?
Ans - दामोदर नदी

9. कौन-सी नदी भ्रंश द्रोणी से होकर बहती है ?
Ans -  Narmada

10. प्रायद्वीपीय भारत की सबसे बड़ी नदी कौन-सी है ?
Ans -  Godavari

11. भारत की पवित्र नदी कौन-सी है ?
Ans - Ganga

12. गंगा को बांग्लादेश में किस नाम से जाना जाता है ?
Ans -  Padma

13. गंगा एवं ब्रह्मपुत्र की संयुक्त जलधारा किस नाम से जानी जाती है ?
Ans - Meghana

14. सांगपो नदी किस राज्य से होकर भारत में प्रवेश करती है ?
Ans - Arunachal Pradesh

15. भारत की कौन-सी नदी सुंदरवन डेल्टा बनाती है ?
Ans - Ganga & Brahmputra

══━━━━━━━✧❂✧━━━━━━━══
 

✍ 𝐈𝐀𝐒 𝐈𝐏𝐒 𝐒𝐒𝐂 𝐔𝐏𝐒𝐂 27th JUNE

 𝐈

27th JUNE

🌐 World MSME Day
      अंतर्राष्ट्रीय एमएसएमई दिवस

Theme23 : “Future-ready MSMEs for India@100."

☘MSME Under Act : 2006

☘Minister of MSME : Narayan Rane

☘Secretary of MSME Ministry:- Shri B. B. Swain

☘ UK Sinha Committee Development of MSME sectors

🧱KVIC comes under MSME Ministry

🧱NEW CRITERIA FOR MSME
(in terms of investment & Turnover)

🔹Micro Unit : 1 Cr turnover of below Rs 5 Cr

🔹Small Unit : Rs 10 Cr & Turnover of below 50 Cr

🔹Medium Unit :  Rs 50 Cr & Turnover of below Rs 250 Cr

🟢 NEWS
🔶GAME And SIDBI Launch “NBFC Growth Accelerator Program” To Ease Funding Woes Of MSMEs

🔷Vivad Se Vishwas Scheme I: Relief For MSMEs Impacted By COVID-19

🔶CGTMSE Scheme: Boosting Credit Access For MSMEs With ₹2 Lakh Cr Guarantee

🔷Govt Aims To Strengthen MSME Sector With Competitive (LEAN) Scheme

🔶Indian Bank Launched ‘MSME Prerana’ Programme In Rajasthan

✍ आगामी परीक्षा को देखते हुए राज्यो के प्रमुख नृत्य।

1⃣आंध्रप्रदेश

कुचीपुड़ी, घंटामरदाला, ओट्टम थेडल, वेदी नाटकम।

2⃣असम

बीहू, बीछुआ, नटपूजा, महारास, कालिगोपाल, बागुरुम्बा, नागा नृत्य, खेल गोपाल, ताबाल चोनग्ली, कानोई, झूमूरा होबजानाई।

3⃣बिहार

जाट– जाटिन, बक्खो– बखैन, पनवारिया, सामा चकवा, बिदेसिया।

4⃣गुजरात

गरबा, डांडिया रास, टिप्पनी जुरुन, भावई।

5⃣हरियाणा

झूमर, फाग, डाफ, धमाल, लूर, गुग्गा, खोर, जागोर।

6⃣हिमाचल प्रदेश

झोरा, झाली, छारही, धामन, छापेली, महासू, नटी, डांगी।

7⃣जम्मू और कश्मीर

रऊफ, हीकत, मंदजात, कूद डांडी नाच, दमाली।

8⃣कर्नाटक

यक्षगान, हुट्टारी, सुग्गी, कुनीथा, करगा, लाम्बी।

9⃣केरल

कथकली (शास्त्रीय), ओट्टम थुलाल, मोहिनीअट्टम, काईकोट्टिकली।  

🔟महाराष्ट्र

लावणी, नकाटा, कोली, लेजिम, गाफा, दहीकला दसावतार या बोहादा।  

1⃣1⃣ओडीशा

ओडिसि (शास्त्रीय), सवारी, घूमरा, पैंरास मुनारी, छाउ।]

1⃣2⃣उत्तराखंड

गढ़वाली, कुंमायुनी, कजरी, रासलीला, छाप्पेली।

1⃣3⃣गोवा

तरंगमेल, कोली, देक्खनी, फुग्दी, शिग्मो, घोडे, मोडनी, समायी नृत्य, जगर, रणमाले, गोंफ, टून्नया मेल। 

1⃣4⃣मध्यप्रदेश

जवारा, मटकी, अडा, खाड़ा नाच, फूलपति, ग्रिदा नृत्य, सालेलार्की, सेलाभडोनी, मंच। 

1⃣5⃣छत्तीसगढ़

गौर मारिया, पैंथी, राउत नाच, पंडवाणी, वेडामती, कपालिक, भारथरी चरित्र, चंदनानी।

1⃣6⃣झारखंड

अलकप, कर्मा मुंडा, अग्नि, झूमर, जनानी झूमर, मर्दाना झूमर, पैका, फगुआ, हूंटा नृत्य, मुंदारी नृत्य, सरहुल, बाराओ, झीटका, डांगा, डोमचक, घोरा नाच।

1⃣7⃣पश्चिम बंगाल

काठी, गंभीरा, ढाली, जतरा, बाउल, मरासिया, महाल, कीरतन।
.
1⃣8⃣पंजाब

भांगड़ा, गिद्दा, दफ्फ, धामन, भांड, नकूला। 

1⃣9⃣राजस्थान

घूमर, चाकरी, गणगौर, झूलन लीला, झूमा, सुईसिनी, घपाल, कालबेलिया।  

2⃣0⃣तमिलनाडु

भरतनाट्यम, कुमी, कोलट्टम, कवाडी।

2⃣1⃣उत्तर प्रदेश

नौटंकी, रासलीला, कजरी, झोरा, चाप्पेली, जैता।

2⃣2⃣अरुणाचल प्रदेश

बुईया, छालो, वांचो, पासी कोंगकी, पोनुंग, पोपीर, बारडो छाम। 

2⃣3⃣मणिपुर

डोल चोलम, थांग टा, लाई हाराओबा, पुंग चोलोम, खांबा थाईबी, नूपा नृत्य, रासलीला, खूबक इशेली, लोहू शाह। 

2⃣4⃣मेघालय

का शाद सुक मिनसेइम, नॉन्गरेम, लाहो। 

2️⃣5️⃣ मिजोरम

छेरव नृत्य, खुल्लम, चैलम, स्वलाकिन, च्वांगलाईज


राज्यो के प्रमुख लोक् नृत्य याद करने की ट्रिक

• करेले कि कथा = केरल = कथकली
• पंजे में भांग डालो = पंजाब = भांगड़ा
• राजा तुम घुमो = राजस्थान = घूमर
• असम कि बहु = असम = बिहू
• अरुण क मुखोटा = अरुणाचल = मुखोटा
• गुज़र गई गरीबी = गुजरात
झाड़ू में छाऊ = झारखण्ड = छऊ
• U K में गडा = उत्तराखंड = गढ़वाली
• अंधेरे मे कच्ची पूरी खाई खाई = आंध्रप्रदेश = कुचीपुड़ी
•छतरी मे गाड़ी = छत्तीसगढ़ = गाडी
• हिम्मत कि धमाल = हिमाचल = धमाल
• गोवा कि मंडी = गोवा = मंडी
• बंगले कि काठी = पशिम बंगाल = काठी
• मेघ लाओ = मेघालय = लावणी
• नाग कि चोच = नागालैंड = चोंग
• उड़ी उड़ीं बबा = उड़ीसा = ओड़िसी
• कान( कर्ण) में करो यक्ष ज्ञान = कर्नाटक = यक्ष ज्ञान
• जम्मुरा = जम्मू कश्मीर = राउफ
• तुम मिले भरत = तमिलनाडु = भरतनाट्यम
• उत्तर की रास = उत्तर प्रदेश = रासलीला   

International Olympic Day अंतर्राष्ट्रीय ओलंपिक दिवस

 ❇️ 23rd June

🚵‍♀ International Olympic Day
      अंतर्राष्ट्रीय ओलंपिक दिवस

Theme23 : "Let's Move"

⛳️World Olympic Day aims to promote the participation of people - irrespective of age, gender, caste, or religion - in games & sports across the world.

🥅 Doctor Gruss, a Czech IOC member, presented the idea of a World Olympic Day in 1947.

⛷ First Olympic Day observed in 1948.

🤼‍♀ Acient Olympic Games began in the year 776 BC.

🏋‍♀ First Olympic Games began in 1896 - Athens, Greece

🏆 SUMMER OLYMPICS GAMES
🔷 2024 : Paris, France
🔷 2028 : Los Angeles, US
🔷 2032 : Brisbane, Australia
🔷 2048 : New Delhi, India

🏆 WINTER OLYMPICS GAMES
🔷 2022 : Beijing, China
🔷 2026 : Milan & Cortina, Italy

🏆 SUMMER YOUTH OLYMPICS
🔷 2026 : Dakar, Senegal

🏢 International Olympic Committee ( IOC )
Established : 23 June, 1894
President : Thomas Bach
HQ : Lausanne, Switzerland
Founders: Pierre de Coubertin, Demetrios Vikelas

    

Current Affairs UPSC SSC CGL

 09 जून 2023 Current Affairs in Hindi Today 

यहां आज के प्रमुख करंट अफेयर्स की जानकारी दी जा रही है, जिन्हें आप नीचे दिए गए बिंदुओं में देख सकते हैं:-

1 हाल ही में भारत देश ‘क्रूड स्टील’ का दूसरा सबसे बड़ा उत्पादक बन गया है।

2 हाल ही में ‘टाटा ग्रुप’ को भारत के सबसे वैल्युबल ब्रांड का ख़िताब मिला है। 

3 हाल ही में ‘5वें राज्य खाद्य सुरक्षा सूचकांक’ 2023-24 में बड़े राज्यों में पहला स्थान केरल राज्य ने प्राप्त किया है।

4 हाल ही में भारतीय नौसेना और DRDO ने ‘वरुणास्त्र टारपीडो’ का पहला युद्धक परीक्षण किया है।

5 हाल ही में ‘जर्मनी’ देश यूरोप में NATO के सबसे बड़े हवाई अभ्यास की मेजबानी करेगा।

6 हाल ही में ‘विश्व महासागर दिवस’ 08 जून को मनाया गया है।

7 हाल ही में उपेंद्र सिंह रावत को ‘युगांडा’ देश में भारत का राजदूत नियुक्त किया गया है। 

8 हाल ही में भारत और मालदीव देश के बीच ‘एकथा अभ्यास’ आयोजित किया गया है।

9 हाल ही में ‘ऑस्ट्रेलिया’ देश ने स्वास्तिक और अन्य नाजी प्रतीकों पर प्रतिबंध लगाने की योजना बनाई है।

10 हाल ही में ‘नंद बाबा दुग्ध मिशन योजना’ उत्तर प्रदेश राज्य में शुरू की गई है।

11 हाल ही में ‘मुथमिज सेल्वी’ तमिलनाडु राज्य की माउंट एवरेस्ट पर फतह करने वाली पहली महिला बनी है।

12 हाल ही में केंद्र सरकार ने अब तक पूरे देशभर में महिला सुरक्षा के लिए ‘733 वन स्टॉप सेंटर’ स्थापित किए है।

13 हाल ही में अभय के. द्वारा लिखित पुस्तक ‘नालंदा’ का विमोचन किया गया है।

14 हाल ही में खुद की इंटरनेट ब्रॉड बैंड सेवा शुरू करने वाला ‘केरल’ भारत का पहला राज्य बना है।

15 हाल ही में केंद्र सरकार ने हरियाणा के ‘गुरुग्राम’ शहर में नई मेट्रो लाइन के निर्माण को मंजूरी दी है।

16 हाल ही में पश्चिम बंगाल राज्य ‘BIMSTEC’ एक्सपो और कॉन्क्लेव की मेजबानी करेगा।

17 हाल ही में ‘जनार्दन प्रसाद’ को भारतीय भूवैज्ञानिक सर्वेक्षण का महानिदेशक नियुक्त किया गया है।

18 हाल ही में ‘राजीव सिन्हा’ को पश्चिम बंगाल राज्य का चुनाव आयुक्त बनाया गया है। 

19 हाल ही में केंद्रीय विदेश मंत्री ‘एस जयशंकर’ ने भारत-नामीबिया सयुंक्त आयोग की सह अध्यक्षता की है। 

20 हाल ही में पंप पनबिजली परियोजना की स्थापना के लिए NHPC ने ‘महाराष्ट्र’ राज्य के साथ समझौता किया है।

10 June 2023 Current Affairs


प्रश्न. ‘बॉन जलवायु परिवर्तन सम्मेलन 2023’ का आयोजन किस संस्था द्वारा किया जा रहा है ?
उत्तर : यूनाइटेड नेशंस फ्रेमवर्क कन्वेंशन ऑन क्लाइमेट चेंज (UNFCCC)
व्याख्या :
• UAE में होने वाले CoP-28 से पहले UNFCCC के द्वारा बॉन जलवायु परिवर्तन सम्मेलन 2023 का आयोजन किया गया।
• ब्राजील के रियो डी जेनेरियो में वर्ष 1992 में पृथ्वी सम्मिट का आयोजन किया गया था जिसमें एजेंडा 21 को पेश किया गया इसी एजेंडा को आधार मानते हुए वर्ष 1994 में UNFCCC का गठन हुआ।
• जलवायु परिवर्तन के लिए प्रत्येक वर्ष CoP का आयोजन किया जाता है CoP-27 का आयोजन इजिप्ट में किया गया था इस वर्ष CoP-28 का आयोजन UAE में किया जाएगा।

प्रश्न. किस समिति के द्वारा वर्ष 2023-24 के लिए सभी खरीफ फसलों पर न्यूनतम समर्थन मूल्य (MSP) में वृद्धि को मंजूरी दिया ?
उत्तर : आर्थिक मामलों की मंत्रिमंडलीय समिति (CCEA)
व्याख्या :
• हाल ही में प्रधानमंत्री नरेंद्र मोदी की अध्यक्षता में CCEA के द्वारा वर्ष 2023-24 के लिए खरीफ फसलों पर MSP में वृद्धि को मंजूरी दिया गया।
• मूंग दाल पर सबसे ज्यादा MSP बढ़ाया गया है।
• 2022 के संजय अग्रवाल की अध्यक्षता में एक कमेटी के द्वारा MSP में वृद्धि का सुझाव दिया गया था।
• CACP के द्वारा MSP निर्धारित किया जाता है।
• MSP की शुरुआत वर्ष 1966 से हुआ किसानों के फसलों पर सरकार द्वारा निर्धारित कम से कम मूल्य को MSP कहा जाता है।
• सर्वप्रथम गेहूं के फसल पर MSP निर्धारित किया गया था।

प्रश्न. हाल ही में खाद्य सुरक्षा सूचकांक किसके द्वारा जारी किया गया ?
उत्तर : डॉ. मनसुख मंडावरिया
व्याख्या :
• FSSAI (फूड सेफ्टी एंड स्टैंडर्ड्स अथॉरिटी ऑफ़ इंडिया) स्वास्थ्य मंत्रालय के साथ मिलकर खाद्य सुरक्षा सूचकांक का 5वां संस्करण जारी किया गया।
• इस सूचकांक के अनुसार छोटे राज्यों में पहले दूसरे व तीसरे स्थान पर क्रमशः केरल, पंजाब एवं तमिलनाडु है। छोटे राज्यों में पहले दूसरे व तीसरे स्थान पर क्रमशः गोवा, मणिपुर एवं सिक्किम है जबकि केंद्र शासित प्रदेशों में पहले स्थान पर दिल्ली है।

प्रश्न. किस देश के द्वारा अपनी पहली हाइपरसोनिक बैलिस्टिक मिसाइल ‘फतह’ का परीक्षण किया गया ?
उत्तर : ईरान
व्याख्या :
• ईरान के द्वारा एक हाइपरसोनिक मिसाइल फतह का सफल परीक्षण किया गया। इस मिसाइल की गति 5 Mac से 15 Mac तक जा सकती है।

प्रश्न. ‘एल्डर लाइन’ सेवा की शुरुआत किस राज्य सरकार के द्वारा किया गया ?
उत्तर : उत्तर प्रदेश राज्य सरकार
व्याख्या :
• सीनियर सिटीजन के सुविधाओं के लिए उत्तर प्रदेश में एल्डर लाइन प्रोजेक्ट 2021 में शुरू लाया गया था अभी हाल ही में इसे मंजूरी दे दिया गया है।
• एल्डर लाइन सेवा के अंतर्गत वृद्ध जनों के लिए ओल्ड एज होम में सरकार द्वारा मुफ्त में सीनियर सिटीजन की देखरेख एवं पोषण संबंधित कार्य किए जाएंगे

प्रश्न. ‘नंद बाबा दूध मिशन योजना’ किस राज्य में लाया गया ?
उत्तर  : उत्तर प्रदेश
व्याख्या :
• 7 जून तक उत्तर प्रदेश को दूध विकास और दूध उत्पादन के क्षेत्र में एक अग्रणी राज्य बनाने के लिए राज्य सरकार ने 1000 करोड़ रुपए की लागत से नंद बाबा दूध मिशन योजना की शुरुआत किया।

प्रश्न. विश्व बैंक के अनुसार वित्तीय वर्ष 2023-24 के लिए भारत के GDP कितने प्रतिशत का अनुमान लगाया गया है ?
उत्तर : 6.3%
व्याख्या :
• विश्व बैंक द्वारा जारी ग्लोबल इकोनॉमिक प्रॉस्पेक्ट्स के अनुसार वित्तीय वर्ष 2023-24 के लिए भारत के GDP का अनुमान 2.1% की वृद्धि के साथ 6.3% का लगाया गया है।
• वर्तमान में विश्व बैंक के अध्यक्ष अजय बंगा जी हैं।

प्रश्न. हाल ही में किस क्षेत्र में सरकार द्वारा मिशन ‘MAHIR’ को शुरू किया गया ?
उत्तर : ऊर्जा के क्षेत्र में
व्याख्या :
• भारत में सौर ऊर्जा को बढ़ाने एवं भारत को सौर ऊर्जा आधारित देश बनाने के लिए MAHIR (मिशन ऑन एडवांस्ड एंड हाई इंपैक्ट रिसर्च) मिशन ऊर्जा मंत्रालय एवं नवीकरणीय ऊर्जा मंत्रालय के द्वारा शुरू किया गया।
•  यह मिशन 5 वर्षों का होगा जो 2027-28 तक चलेगा ।

प्रश्न. गांधीजी के सत्याग्रह की 130 वीं वर्षगांठ किस संगठन द्वारा मनाया गया ?
उत्तर : भारतीय नौसेना
व्याख्या :
• गांधी जी द्वारा शुरू किए गए दक्षिण अफ्रीका में पहली सत्याग्रह के 130वीं वर्षगांठ पर भारतीय नौसेना का INS-त्रिशूल दक्षिण अफ्रीका के एक कार्यक्रम में भाग लिया।
• 7 जून 1893 में रंगभेद के कारण दक्षिण अफ्रीका के डरबन में पीटरमारित्जबर्ग रेलवे स्टेशन पर  गांधी जी को ट्रेन से उतार दिया जाता है जहां से गांधीजी ने अपनी पहली सत्याग्रह की शुरूआत की।

प्रश्न. रग्बी इंडिया के अपनी 8वीं जूनियर और 10वीं सीनियर चैंपियनशिप कहां खेला जाएगा ?
उत्तर : पुणे (महाराष्ट्र)

લોકપ્રિય પુસ્તકો ની માહિતી

 મની મેનેજમેન્ટ પર અહીં કેટલાક લોકપ્રિય પુસ્તકો છે:

 1. ડેવ રામસે દ્વારા "ધ ટોટલ મની મેકઓવર" - આ પુસ્તક દેવુંમાંથી બહાર નીકળવા, સંપત્તિ બનાવવા અને નાણાકીય સ્વતંત્રતા હાંસલ કરવા માટે એક પગલું-દર-પગલાની માર્ગદર્શિકા પ્રદાન કરે છે.

 2. રોબર્ટ કિયોસાકી દ્વારા "રિચ ડેડ પુઅર ડેડ" - આ પુસ્તક પૈસા વિશેની પરંપરાગત વિચારસરણીને પડકારે છે અને વાચકોને તેમના નાણાકીય ભવિષ્ય પર નિયંત્રણ રાખવા માટે પ્રોત્સાહિત કરે છે.

 3. થોમસ જે. સ્ટેન્લી અને વિલિયમ ડી. ડેન્કો દ્વારા "ધ મિલિયોનેર નેક્સ્ટ ડોર" - આ પુસ્તક શ્રીમંત વ્યક્તિઓની આદતો અને વર્તનનું વિશ્લેષણ કરે છે અને સંપત્તિ બનાવવા માટે વ્યવહારુ સલાહ આપે છે.

 4. જેએલ કોલિન્સ દ્વારા "ધ સિમ્પલ પાથ ટુ વેલ્થ" - આ પુસ્તક રોકાણ કરવા અને નાણાકીય રીતે સુરક્ષિત ભવિષ્ય બનાવવા માટેનો સીધો અભિગમ પ્રદાન કરે છે.

 5. વિકી રોબિન અને જો ડોમિન્ગ્યુઝ દ્વારા "યોર મની ઓર યોર લાઇફ" - આ પુસ્તક પૈસા સાથેના તમારા સંબંધોમાં પરિવર્તન લાવવા અને નાણાકીય સ્વતંત્રતા હાંસલ કરવા માટે એક વ્યાપક કાર્યક્રમ પ્રદાન કરે છે.

 આ પુસ્તકો નાણાંનું અસરકારક રીતે સંચાલન કરવા અને લાંબા ગાળાની નાણાકીય સુરક્ષા ઊભી કરવા માટે મૂલ્યવાન આંતરદૃષ્ટિ અને વ્યૂહરચના પ્રદાન કરે છે.

તમને સફળતા મેળવવા માટે મદદરૂપ થશે

 તમને સફળ થવામાં મદદ કરવા માટેની ટીપ્સ:

 • દરરોજ તંદુરસ્ત ટેવો લાગુ કરો

 સારી ટેવો એ સંપત્તિનો પાયો છે.  તેઓ સફળ શ્રીમંત વ્યક્તિને ગુમાવનારથી અલગ પાડે છે.  બાદમાં, ખરાબ ટેવો પ્રવર્તે છે.  તમને શું રોકી રહ્યું છે તે વિશે વિચારો?  જાગૃતિ એ પરિવર્તનનું પ્રથમ પગલું છે.

 • નિયમિતપણે ગોલ સેટ કરો

 સફળ લોકો તેમના ધ્યેયો દ્વારા ચલાવવામાં આવે છે.  તેમની સામે હંમેશા અજેય શિખરો હોય છે.  તેઓ તેમના દિવસનું વિગતવાર આયોજન કરે છે.

 • મૂળ કારણો ઓળખો

 જો તમે જાણો છો કે તમે શા માટે સંપત્તિ અને સફળતા પ્રાપ્ત કરવા માંગો છો, તો તમે ત્યાં ઝડપથી પહોંચી જશો.  લક્ષ્યો નક્કી કરવા મહત્વપૂર્ણ છે.  પરંતુ તેનાથી પણ વધુ મહત્વનું એ છે કે તમે આ ચોક્કસ ધ્યેય શા માટે પસંદ કર્યો.

 • વસ્તુઓ પૂર્ણ કરો

 સત્ય વિશ્વ જેટલું જૂનું છે: તમે આજે જે કરી શકો તે આવતીકાલ સુધી મુલતવી રાખશો નહીં.  દરેકને ડર હોય છે "જો તે કામ ન કરે તો શું?", "તે ખૂબ મુશ્કેલ છે," અને તેથી વધુ.  પરંતુ સફળ લોકો તેમને દૂર કરે છે અને મહત્વની બાબતોને અંત સુધી લાવે છે, પછી ભલે તે ગમે તે લે.

 • મહત્તમ અને થોડું વધારે કરો

 કંઈક કરવા માટે, જો માત્ર ઝડપથી અને જો માત્ર પાછળ રહેવું હોય તો - ગુમાવનારાઓનો અભિગમ.  સફળ અને શ્રીમંત લોકો હંમેશા તેમની જરૂરિયાત કરતાં થોડું વધારે કરે છે.  જો તમારે આ માટે કામ પર રહેવું પડે તો - કોઈ વાંધો નહીં!  વધુ પ્રયત્નો કરવા સરળ છે!

મહેશ મકવાણા

આંતરાષ્ટ્રીય યોગદિવસ : યોગાભ્યાસમાં એકાગ્રતા સાધવા

 આંતરાષ્ટ્રીય યોગદિવસ : યોગાભ્યાસમાં એકાગ્રતા સાધવા

ના ઉપાય :

આપના મિત્રો સાથે આ લેખ શેર કરો

(21 જૂન, ‘આંતરરાષ્ટ્રીય યોગદિવસ’ના ઉપલક્ષે શિક્ષકો અને વિદ્યાર્થીઓ માટે સમયોચિત લેખ આપની સમક્ષ પ્રસ્તુત છે. લેખક રામકૃષ્ણ મિશન વિવેકાનંદ મેમોરિયલ, વડોદરાના નિષ્ઠાવાન સ્વયંસેવક છે.)

એકાગ્રતા શા માટે?

નાનામાં નાના કાર્યથી મહાનમાં મહાન કાર્ય કરવા માટે ઓછાવત્તા અંશે એકાગ્રતા જરૂરી છે. જ્યારે જ્યારે એકાગ્રતાને અવગણવામાં આવે છે, ત્યારે ત્યારે તેનાં પરિણામો તરત જ અને કાર્યના કદ પ્રમાણે મળી જતા હોય છે. રોજબરોજના કાર્યમાં પણ આપણે આ સમજી શકીએ છીએ. જેમ કે, બેધ્યાન થઈને વાહન ચલાવવું, રમત-ગમતમાં એકાગ્રતાનો અભાવ, વાજિંત્ર વગાડવું, ભણવું, ચાલવું, રસોઈ કરવી કે ઝાડ-પાનમાં પાણી રેડવું વગેરે દરેક બાબતમાં એકાગ્રતાનો અભાવ આપણને સફળતાથી દૂર જ રાખે છે. ક્યારેક તે નુકસાનકર્તા પણ નીવડે છે.

સ્વામી વિવેકાનંદ એકાગ્રતા વિશે કહે છે કે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાની માત્ર એક જ રીત છે અને તે છે એકાગ્રતા કેળવવાની. જ્ઞાનના ભંડારની એક માત્ર ચાવી આ એકાગ્રતાની શક્તિ છે. બે વ્યક્તિ વચ્ચેનો તફાવત પણ એકાગ્રતાની શક્તિ જ છે. સફળ વ્યક્તિ વધુ એકાગ્ર હોય છે, જ્યારે અસફળ વ્યક્તિમાં એકાગ્રતાનો અભાવ હોય છે. સ્વામી વિવેકાનંદના જીવનમાં પણ એકાગ્રતાનો ગુણ બાળપણથી જ દેખાય છે.

પતંજલિ મુનિએ યોગસૂત્રોમાં, યોગાભ્યાસમાં એકાગ્રતા સાધવા પર ખૂબ જ ભાર મૂક્યો છે. યોગના જુદા જુદા આયામો પાર પાડી, અંતે ધ્યેયને સાધ્ય કરવામાં એકાગ્રતા અત્યંત જરૂરી છે. એકાગ્રતા સાધવા માટે શું કરવું જોઈએ, એકાગ્રતા સાધવાની પદ્ધતિ વગેરે અત્યંત સચોટ રીતે દર્શાવવામાં આવ્યાં છે. એકાગ્રતા વિશે સ્વામી વિવેકાનંદ યોગસૂત્રના વિભૂતિપાદના ૧૨માં સૂત્રને સમજાવતાં લખે છે, “મન એકાગ્ર થયું તે જાણવું કેવી રીતે? મન એકાગ્ર થાય એટલે સમયનો ખ્યાલ ચાલ્યો જાય. ખ્યાલ રહ્યા વગર જેટલો વધારે સમય ચાલ્યો જાય તેટલી એકાગ્રતા વધારે.”

યોગ શું છે? યોગનો ઉદ્દેશ શું છે?

યોગનો શાબ્દિક અર્થ છે મિલન. દાર્શનિક દૃષ્ટિએ તેનો અર્થ પરમાત્મા સાથેની યુતિ તેવો થાય. પરમાત્મા સાથે આપણને જોડે તેને યોગ કહેવાય. આપણાં જીવનનાં પ્રમુખ તત્ત્વો છે—અનુભવ, વિચાર અને કાર્ય. આ ત્રણેયનું પ્રેરક તત્ત્વ મન છે. યોગના અભ્યાસથી મનુષ્ય પોતાની જાતને મનથી સાવ અલગ છે, જુદી વસ્તુ છે તે જાણી શકે છે. આમ થાય ત્યારે મનને આપણી ઇચ્છા મુજબ નિયમનમાં રાખી શકાય છે. માનસિક શક્તિઓને નિયત્રંણમાં રાખવી અને એ શક્તિઓનો અસરકારક રીતે ઉપયોગ કરવો, જેથી મનુષ્યનો સર્વાંગી વિકાસ થાય અને અંતે તે જીવનના ધ્યેયને પ્રાપ્ત કરે એ યોગશાસ્ત્રનો મુખ્ય ઉદ્દેશ છે.

યોગનો ઉદ્દેશ મનુષ્યનો સર્વાંગી વિકાસ અને ક્રમશઃ મનુષ્યત્વ પ્રાપ્ત કરવું અને અંતે સર્વોચ્ચ લક્ષ—સમાધિ અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરવી તે છે. આ સર્વાંગી વિકાસ સાધવા માટે યોગમાં દર્શાવેલ અષ્ટાંગયોગનો અભ્યાસ અનિવાર્ય છે. યોગસૂત્ર પ્રમાણે યોગનાં આઠ અંગ છે—યમ, નિયમ, આસન, પ્રાણાયામ, પ્રત્યાહાર, ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિ. યમ પાંચ છે—અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય અને અપરિગ્રહ. નિયમ પાંચ છે—શુચિતા, સંતોષ, તપ, સ્વાધ્યાય અને ઈશ્વરપ્રણિધાન. કુલ ૧૯૫ સૂત્રો દ્વારા પતંજલિ મુનિએ યોગશાસ્ત્રને આપેલું સ્વરૂપ આજે પણ એમ જ વિદ્યમાન છે તથા અત્યંત પ્રસ્તુત છે.

ગીતા, વેદાંત, ઉપનિષદ પછી જો સૌથી વધુ ભાષ્ય લખાયાં હોય તો યોગસૂત્ર પર લખાયાં છે. સંસ્કૃત તેમજ ભારતની વિવિધ મુખ્ય ભાષાઓ ઉપરાંત વિદેશી ભાષાઓમાં પણ યોગસૂત્ર પર ભાષ્યો લખાયાં છે.

પ્રત્યેક વ્યક્તિમાં અનંત જ્ઞાન અને શક્તિ રહેલાં છે. યોગની મદદથી તેને જાગ્રત કરીને મનની એકાગ્રતા વડે સમાધિ અવસ્થા પ્રાપ્ત કરી શકાય છે.

યોગસૂત્રોમાં એકાગ્રતા સાધવાના ઉપાય

યોગસૂત્રના આરંભે જ अथ योगानुशासनम्‌ કહ્યું છે અને તરત જ બીજા જ સૂત્રમાં તેની વ્યાખ્યા કરી છે योगश्चित्तवृत्तिनिरोधः એટલે કે ચિત્તની વૃત્તિઓના નિરોધને યોગ કહે છે. ચિત્ત એટલે મનનું ભૌતિક સ્વરૂપ. જેમાંથી મનની ઉત્પત્તિ થાય છે. તે દ્રવ્ય અને તેમાં જે તરંગો ઉત્પન્ન થાય છે તે વૃત્તિઓ. જ્યારે બાહ્ય કારણો તેની પર કાર્ય કરે છે, અસર કરે છે ત્યારે તરત જ તે તરંગનું-મોજાંનું રૂપ લઈ લે છે. આ વૃત્તિઓ એ જ આપણું વિશ્વ.

ચિત્તની વૃત્તિઓનો નિરોધ એટલે કે ચિત્તની સ્થિરતાનો સતત પ્રયત્ન એ યોગનો વિષય છે. આ ચિત્તની સ્થિરતા અભ્યાસ દ્વારા જ શક્ય છે. આ અભ્યાસ દીર્ઘકાળ સુધી એક ધારો કરવો જ જોઈએ. યોગસૂત્રમાં આ વાત નીચેના સૂત્ર દ્વારા જણાવેલ છે. स तु दीर्घकालनैरन्तर्यसत्कारासेवितो दृढभूमिः અર્થાત્‌ ધૈર્યપૂર્વક અભ્યાસ કરવામાં આવે તો દૃઢ ભૂમિકા તૈયાર થાય છે. આ અભ્યાસ આદરપૂર્વક કરવો જોઈએ એ પણ એટલું જ જરૂરી છે.

યોગસૂત્રમાં ચિત્તની સ્થિરતા કેળવવા માટે આગળ ૩૩માં સૂત્રમાં પતંજલિ મુનિ જણાવે છેઃ

मैत्रीकरुणामुदितोपेक्षाणां

सुखदुःखपुण्यापुण्यविषयाणां

भावनातश्चित्तप्रसादनम्।।

અર્થાત્‌ સુખ, દુઃખ, પુણ્ય અને પાપમય વિષયો પ્રત્યે અનુક્રમે મૈત્રી, કરુણા, પ્રીતિ અને ઉપેક્ષાની ભાવના કેળવવાથી ચિત્તની સ્થિરતા આવે છે.

સ્વામી વિવેકાનંદ ‘રાજયોગ’માં આ સૂત્રને સમજાવતા લખે છે, “આ ચાર પ્રકારની ભાવનાઓ આપણામાં હોવી જ જોઈએ. આપણે સૌની સાથે મિત્રતા કેળવવી જોઈએ; જેઓ દુઃખી હોય તેમના પ્રત્યે દયા દાખવવી જોઈએ; જેઓ સુખી હોય તેમનું સુખ જોઈને આપણે સુખી થવું જોઈએ; અને દુષ્ટો પ્રત્યે આપણે ઉપેક્ષા રાખવી જોઈએ. આપણી સામેના સર્વ વિષયોમાં એ પ્રમાણે વર્તવું. જો એ પદાર્થ સારો હોય તો તેના પ્રત્યે આપણે મિત્રતા રાખવી, જો વિચારાતો વિષય દુઃખપૂર્ણ હોય તો આપણે તેના પ્રત્યે કરુણા રાખવી. જો તે સારો હોય તો આપણે રાજી થવું, જો તે ખરાબ હોય તો તેની ઉપેક્ષા કરવી. મનની સામે આવતા જુદા જુદા વિષયો પ્રત્યેનું આ પ્રમાણેનું જુદી જુદી રીતનું વલણ મનને શાંત બનાવશે. મનને આવી રીતે રાખી શકાતું નથી, તેને લઈને જ આપણા રોજિંદા જીવનમાં ઘણી ખરી મુશ્કેલીઓ ઊભી થાય છે. દાખલા તરીકે, જો કોઈ માણસ આપણું બૂરું કરે તો તરત જ તેનું બૂરું કરવાનો વિચાર આપણને થઈ આવે છે અને એ બાબત જ બતાવે છે કે આપણે આપણા ચિત્તને હજુ કાબૂમાં રાખી શકયા નથી; એ વિષય તરફ એ તરંગના સ્વરૂપમાં બહાર આવી જાય છે અને એટલે આપણે આપણી શક્તિ ગુમાવીએ છીએ. ધિક્કાર કે બૂરું કરવાની વૃત્તિરૂપી દરેક પ્રતીક્રિયા મનની ક્ષતિ સમજવી અને દરેક દુષ્ટ વિચાર કે ધિક્કારપૂર્ણ કાર્ય કે પ્રતીક્રિયાના કોઈ પણ વિચારને કાબૂમાં રાખવામાં આવે તો તે આપણા ફાયદામાં રહેશે. આ પ્રમાણે આપણી જાતને સંયમમાં રાખવાથી આપણે કશું ગુમાવીએ છીએ એમ નથી, પણ ઊલટું આપણે માનીએ છીએ તેના કરતાં અનેકગણું વધારે મેળવીએ છીએ. જ્યારે જ્યારે આપણે ધિક્કાર કે ક્રોધની લાગણીનું દમન કરીએ છીએ, ત્યારે ત્યારે તેટલી સારી શક્તિ આપણામાં સંઘરવાનો આપણને લાભ મળે છે, અને એ શક્તિઓનું વધુ ઉચ્ચ પ્રકારની શક્તિઓમાં રૂપાંતર થશે.

ત્યાર બાદ ૩૪માં સૂત્રમાં પતંજલિ મુનિ જણાવે છેઃ प्रच्छर्दनविधारणाभ्यां वा प्राणस्य। અર્થાત્‌ પ્રાણના બહાર કાઢવાથી (રેચકથી) અને નિરોધથી (કુંભકથી) પણ ચિત્ત સ્થિર બને છે.

સ્વામી વિવેકાનંદ આ શ્લોકને વિસ્તારતા જણાવે છે કે સમગ્ર વિશ્વ પ્રાણ અને આકાશનું સંયોજન છે, તે જ રીતે માનવ-શરીર પણ. જે તમે જુઓ છો કે અનુભવો છો તે બધા પદાર્થો આકાશમાંથી ઉત્પન્ન થયા છે. આ પ્રાણશક્તિને બહાર કાઢવાની અને તેને કાબૂમાં રાખવાની ક્રિયાને પ્રાણાયામ કહેવામાં આવે છે.

યોગદર્શનના જનક પતંજલિ મુનિ પ્રાણાયામ વિશે ઘણી વિવિધ સૂચનાઓ આપતા નથી પણ તેમની પછીના બીજા યોગીઓએ આ પ્રાણાયામ વિશે વિવિધ બાબતો શોધી કાઢી અને તેને એક મહાન વિજ્ઞાનનું સ્વરૂપ આપ્યું. પતંજલિના મત પ્રમાણે તો પ્રાણાયામ એ ચિત્તવૃત્તિ પર કાબૂ મેળવવા માટેના અનેક ઉપાયો માંહેનો એક ઉપાય છે, પરંતુ તે તેના પર બહુ ભાર મૂકતા નથી. તેમના કહેવાનો અર્થ એવો છે કે તમે માત્ર શ્વાસને બહાર કાઢો અને અંદર ખેંચો અને તેને અમુક સમય સુધી રોકી રાખો, બસ એટલું જ અને એનાથી મન થોડુંક શાંત થશે. પણ પાછળથી આનો વિકાસ થઈને પ્રાણાયામનું એક ખાસ વિજ્ઞાન થઈ ગયું છે.

યોગના ચાર માર્ગ

(૧) રાજયોગઃ મહર્ષિ પતંજલિએ યોગસૂત્રોમાં દર્શાવ્યા પ્રમાણે યોગનાં આઠ સોપાનોને પાર કરતાં કરતાં ચિત્તરૂપી સરોવરમાં બધા તરંગો શમી જાય છે અને નિર્વિકલ્પ સમાધિ પ્રાપ્ત થાય છે.

(૨) જ્ઞાનયોગઃ શ્રવણ-મનન અને નિદિધ્યાસન દ્વારા ઈશ્વર જ સત્ય અને બીજું બધું અસત્‌ નો વિચાર પકડીને સ્વ-સ્વરૂપનું ચિંતન કરવું અને સત્‌-ચિત્‌-આનંદ સ્વરૂપનો અનુભવ જ્ઞાનયોગ કરાવે છે.

(૩) ભક્તિયોગઃ આ યોગ સૌથી સલામત છે. પ્રેમ અને શરણાગતિનો માર્ગ છે. સાધક ધ્યાન, પૂજા, મંત્ર-ઉચ્ચારણ, પ્રાર્થના જેવાં સાધનોની મદદથી ઈશ્વરનો સાક્ષાત્કાર કરે છે.

(૪) કર્મયોગઃ કર્મનું નિષ્ઠાપૂર્વક પાલન કરીને કોઈ પણ જાતની અપેક્ષા વગર કરેલું નિષ્કામકર્મ ચિત્તની શુદ્ધિની પ્રક્રિયામાં અત્યંત સહાયભૂત થાય છે અને સાધક ઉચ્ચતત્ત્વને પામે છે.

સ્વામી વિવેકાનંદ ચારેય યોગના સમન્વયની વાત કરે છે અને અંતે મુક્ત થવા પર ભાર મૂકે છે.

ઉપસંહાર

દેશ-વિદેશમાં યોગ વિશે ખૂબ જ ભ્રામક માન્યતાઓ પ્રવર્તે છે. યોગ એટલે માત્ર શારીરિક સ્વાસ્થ્ય નહીં, પરંતુ જીવનમાં શાશ્વત આનંદ પ્રાપ્ત કરવાની તેમજ રોજિંદા જીવનમાં શાંતિ અને સફળતા મેળવવાની કળા છે, તે સમજવાની અને ચારેય યોગના સમન્વય દ્વારા સ્વામી વિવેકાનંદે નિર્દેશેલા માર્ગની મદદથી જીવન ધન્ય તેમજ સફળ બનાવવાની ચાવી છે. તે સમજવામાં પરમતત્ત્વ આપણને સૌને સહાય કરે એ જ પ્રાર્થના.

ઓશો - એક શબ્દનું મૂલ્ય

 ગ્રીસમાં એક સમ્રાટ

 પ્રાચીન ગ્રીસના મહાન ઋષિ

 સોલનને તેના મહેલમાં આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું હતું.

 સોલન સોક્રેટીસ જેવો વિચારક હતો.

 સમ્રાટે માત્ર એટલા માટે બોલાવ્યો

 તે સોલનને ઘણી ખ્યાતિ હતી.

 તેમના દરેક શબ્દનું મૂલ્ય અપાર હતું.

 તેથી તેમની પાસેથી જ્ઞાન લેવા માટે કંઈ કહેવાય નહીં.

 તેમની પાસેથી કંઈ શીખવા માટે કહેવામાં આવ્યું ન હતું.

 માત્ર સોલનને મારો મહેલ જોવા બોલાવ્યો હતો!

 મારા રાજ્ય માટે!  મારી સંપત્તિ માટે!

 અને સમ્રાટ ઇચ્છતા હતા કે સોલોન વખાણ કરે

 તમારા જેટલું સુખી બીજું કોઈ ન હોય,

 તો આ શબ્દનું મૂલ્ય હશે.  બધા ગ્રીસ,

 ગ્રીસની બહારના લોકો પણ સમજી જશે કે સોલોને કહ્યું છે.

 સોલન આવ્યો, મહેલની આસપાસ બતાવવામાં આવ્યો.

સમ્રાટ પાસે અપાર સંપત્તિ હતી,

 તેણે કેટલી લૂંટ કરી તે ખબર નથી.

 ત્યાં કિંમતી પથ્થરોના ઢગલા હતા, સોનાના ખજાના હતા,

 મહેલને દુલ્હનની જેમ સજાવવામાં આવ્યો હતો.

 પછી બાદશાહે તેને બતાવ્યું

 તે કંઈક બોલે તેની રાહ જોવા લાગ્યો.

 પણ સોલન ચૂપ રહ્યો.  માત્ર મૌન જ નહીં,

 તે એકદમ ગંભીર બન્યું.  માત્ર ગંભીર જ નહીં

 ઉલટાનું ખૂબ દુઃખી થઈ ગયો,

 જેમ કે સમ્રાટ મૃત્યુ પામવાના છે અને

 તે સમ્રાટને મળવા આવ્યો છે.

 છેવટે બાદશાહે કહ્યું કે તમારું

 તમે સમજો છો કે નહીં?

 મેં સાંભળ્યું છે કે તું બહુ બુદ્ધિશાળી છે!

 તમે મારા જેવા ખુશ છો

 શું તમે બીજા કોઈ મનુષ્યને જોયો છે?

 મને પરમ સુખ પ્રાપ્ત થયું છે.

 સોલન, આના પર કંઈક કહો!

 સોલને કહ્યું કે હું મૌન રહું તો સારું.

 કારણ કે હું ક્ષણિકને સુખ કહી શકતો નથી.

 અને જે શાશ્વત નથી,

 તેમાં સુખ ન હોઈ શકે.

 સમ્રાટ, આ બધું દુઃખી છે.

 ખૂબ જ ચમકદાર, પરંતુ ઉદાસી.

 જો તમે તેને સુખ માનો છો, તો તમે મૂર્ખ છો.

 બાદશાહ ચોંકી ગયો.

 જે થવાનું હતું તે થઈ ગયું.  સોલન ચૂપ રહેશે.

 તેથી તે સારું હતું  તે જ સમયે સોલનને ગોળી વાગી હતી.

 મહેલની સામે એક થાંભલા પર લટકતો,

 બાંધી લીધા બાદ બાદશાહે કહ્યું, હજુ પણ માફી માંગજો.

 તમે દોષિત છો  હજુ પણ કહે છે કે સમ્રાટ,

 તમે ખુશ છો

 સોલને કહ્યું, હું જૂઠું બોલી શકીશ નહીં.

 મૃત્યુમાં કોઈ નુકસાન નથી,

 કારણ કે મારે મરવાનું છે;

 હું જે મૃત્યુ પામું છું તે ગૌણ છે.

 તમે માર્યા ગયા, તે રોગ મરી ગયો,

 કે તે પોતાની મેળે મૃત્યુ પામ્યો, આ બધું ગૌણ છે.

 મૃત્યુ નિશ્ચિત છે.  હું ખોટું નહિ બોલીશ.  રાજા!

 તમે ભૂલથી છો

 ગોળી વાગી હતી.

 પછી દસ વર્ષ પછી,

 આ સમ્રાટનો પરાજય થયો.

 વિજેતા તેને તેના મહેલમાં લઈ ગયો.

 સામે એક થાંભલા સાથે બાંધી.

 જ્યારે તેને ધ્રુવ પર લટકાવીને ગોળી મારવામાં આવી હતી

 માર્યા જવાની હતી, ત્યારે તે અચાનક

 મને સોલન યાદ આવ્યું.  બરાબર દસ વર્ષ

 અગાઉ સોલન આ રીતે થાંભલા પર લટકતો હતો.

 પછી તેના શબ્દો પણ

  તે સાંભળવું જોઈએ, જે શાશ્વત નથી,

 એ સુખ નથી.  તે ક્ષણિક છે,

 તેની કોઈ કિંમત નથી.

 આ ઝળહળતું દુ:ખ છે, સમ્રાટ!

 એ જ ચમકતા ઉદાસી માટે સુખ

 ભૂલથી આ સમ્રાટે આ થાંભલા પર લટકાવી દીધો.

 બાદશાહની આંખો બંધ થઈ ગઈ.

 તે પોતાની જાતને ભૂલી ગયો

 સોલન તરફ જોવા લાગ્યો.

 અને જ્યારે તેને ગોળી મારવામાં આવી રહી હતી,

 ત્યારે તેના હોઠ પર સ્મિત હતું.

 અને તેના મોંમાંથી છેલ્લા શબ્દો નીકળ્યા,

  આ હતા: સોલન, સોલન,

 કૃપા કરીને મને માફ કરો.  તમે સાચા હતા

 વિજયી સમ્રાટ સાંભળીને આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયો;

 કોણ સોલોન?  કોના શબ્દો સાચા છે?

અને આ મૃત્યુ પામેલા સમ્રાટની

 તમારા હોઠ પર સ્મિત કેવી રીતે?

 તેણે તમામ સંશોધન કર્યા,

 ત્યારે આ સમગ્ર કહાની ખબર પડી.

જેને આપણે સુખ તરીકે જાણીએ છીએ,

એ સુખ નથી.  અને જે આપણે

 સુખ જેવું લાગે છે

 આપણે બધા તેના માટે સહન કરીએ છીએ.

 ઓશો - ગીતા દર્શન

એક પ્રમાણિક શિક્ષક તમારું જીવન ઉજ્જવળ કરી શકે છે

ઓશો - બહુ જૂની વાર્તા છે. એકવાર એક રાજાના દરબારમાં એક માણસ આવ્યો. તેઓ તેમના પુત્રને સાથે લઈ આવ્યા હતા. તેણે બેન્ટેનો ખૂબ ઉછેર કર્યો હતો, તેને મોટા મૂલ્યોમાં ઘડ્યો હતો, તેને ઘણું શીખવ્યું હતું.

તેની હંમેશા ઈચ્છા હતી કે તેનો ઓછામાં ઓછો એક પુત્ર રાજાના દરબારમાં ભાગ લે. માત્ર તેના માટે તેણે ખૂબ જ મહેનત કરીને તેને તૈયાર કરી હતી.

તે ખૂબ જ આત્મવિશ્વાસથી ભરપૂર હતો કારણ કે તેણે બધી પરીક્ષાઓ પાસ કરી હતી અને જ્યાં પણ તેને અભ્યાસ માટે મોકલવામાં આવ્યો હતો ત્યાં ગુરુઓએ તેને મોટા પ્રમાણપત્રો આપ્યા હતા અને તેની ખૂબ પ્રશંસા કરી હતી. તે ખૂબ જ બુદ્ધિશાળી યુવાન હતો. રૂપાળી હતી, દરબારને લાયક હતી. પિતાને આશા હતી કે એક દિવસ તેઓ પણ મહાન મંત્રી બનશે.

રાજા પાસે આવીને તેણે કહ્યું કે મારા પાંચ પુત્રોમાં તે સૌથી સુંદર, સૌથી સ્વસ્થ, સૌથી બુદ્ધિશાળી છે. તે તમારી કોર્ટને અનુકૂળ થઈ શકે છે, તમે તેને તક આપો. અને જે જાણી શકાય તે જાણી લીધું છે.

રાજાએ માથું પણ ઊંચું કર્યું નહિ. અને કહ્યું એક વર્ષ પછી લઈ આવ. પિતાએ વિચાર્યું કે કદાચ હજુ થોડી ઉણપ છે, કારણ કે બાદશાહે જોવા માટે માથું પણ ઊંચું કર્યું નથી. તેને એક વર્ષ માટે વધુ અભ્યાસ માટે મોકલ્યો

આ રીતે યુધિષ્ઠિર અડધું યુદ્ધ જીતી ચૂક્યા હતા.

એકાદ વર્ષ પછી તે વધુ ભણીને પાછો ફર્યો, હવે ભણવાનું કંઈ બાકી નહોતું, છેલ્લી ડીગ્રી લાવ્યો-પછી ફરી પહોંચ્યો. રાજાએ તેની સામે જોયું, પણ કહ્યું, ઠીક છે, પણ તેની વિશેષતા શું છે? તમે તેને કોર્ટમાં કેમ રહેવા માંગો છો?

તો તેના પિતાએ કહ્યું, મેં તેને સૂફીઓના સત્સંગમાં ઉછેર્યો છે. સૂફીવાદ વિશે તે અત્યારે જેટલો જાણકાર છે તેટલો અન્ય વ્યક્તિ મળવો મુશ્કેલ છે. આ તમારા સૂફી માર્ગદર્શક હશે.

ગુપ્ત ધર્મ જાણનાર કોઈ વ્યક્તિ દરબારમાં હોવો જોઈએ, નહીં તો દરબાર સારી લાગતી નથી. તમારા દરબારમાં બધા મહાન કવિઓ, મહાન પંડિતો, મહાન ભાષાશાસ્ત્રીઓ છે પણ કોઈ સૂફી નથી.

રાજાએ કહ્યું ઠીક છે. એક વર્ષ પછી લાવો. એક વર્ષ પછી ફરી દેખાયો. હવે પપ્પાને પણ થોડો ડર લાગવા લાગ્યો કે આ તો દર વખતે એક વર્ષ છે.

રાજાએ કહ્યું આમ કર, તારામાં વફાદારી છે, તું સતત પાછળ રહે છે, તેથી જ મને પણ કંઈક કરવું જરૂરી લાગે છે. તમે પરાજિત નથી, તમે નિરાશ નથી.

હવે આ યુવાન સાથે આવું કરો, તમે જાઓ અને એક સૂફીને તમારા શિક્ષક તરીકે સ્વીકારો અને એવા સૂફીને શોધો જે તમને તેમના શિષ્ય તરીકે સ્વીકારવા તૈયાર હોય. તમારા ગુરુને સ્વીકારવું પૂરતું નથી. કોઈપણ ગુરુ તમને પોતાના શિષ્ય તરીકે સ્વીકારવા તૈયાર હોવા જોઈએ. પછી એક વર્ષ પછી આવો.

હવે યુવક ગયો. ગુરુના ચરણોમાં બેઠો. એક વર્ષ પછી પિતા તેને લેવા આવ્યા. તે ગુરુના પગ પાસે બેઠો હતો, તેણે પિતા તરફ જોયું પણ નહીં. પિતાએ તેને આપ્યો એ બુદ્ધિહીનને હચમચાવી, શું કરો છો? જાગો વર્ષ વીતી ગયું, ફરી કોર્ટમાં જવું પડશે.

તેણે પિતાને કોઈ જવાબ પણ ન આપ્યો. તે તેના શિક્ષકના પગ દબાવતો હતો, તે પગ દબાવતો રહ્યો.

પિતાએ કહ્યું કે તે વ્યર્થ ગયો, કામ માટે ગયો, નકામો સાબિત થયો. એટલે અમે તમને અગાઉ કોઈ સૂફી ફકીર પાસે મોકલ્યા ન હતા. અમે સૂફી પંડિતોની નજીક છીએ. મોકલતા રહો રાજાએ કહ્યું કે મુશ્કેલી એવા શિક્ષક શોધવાની છે જે તમને શિષ્ય તરીકે સ્વીકારે.

તમે કેમ સાંભળતા નથી તમે પાગલ થઈ ગયા છો કે બહેરા થઈ ગયા છો? પણ યુવક ચૂપ રહ્યો. વર્ષ વીતી ગયું, પિતા ઉદાસ ઘરે પાછા ફર્યા.રાજાએ પૂછ્યું કે છોકરો કેમ નથી આવ્યો.

પિતાએ કહ્યું કે બધું વ્યર્થ ગયું, નકામું સાબિત થયું. માફ કરશો, મારી ભૂલ થઈ હતી, મેં પથ્થરને હીરા સમજી લીધો હતો. પરંતુ રાજાએ તેના મંત્રીઓને કહ્યું કે તૈયારી કરો, તેણે તે આશ્રમમાં જવું પડશે.

રાજા પોતે આવ્યો. દરવાજે ઊભો રહ્યો. ગુરુ છોકરાનો હાથ પકડીને દરવાજે લઈ આવ્યા અને રાજાને કહ્યું કે હવે તે તારા લાયક છે, કારણ કે પહેલા તે તારી પાસે જતો હતો, હવે તું તેની પાસે આવ્યો છે.

તમારી જાતને પૂછો કે શું તમને તમારા શાસ્ત્રો, ધર્મ,

પિતાની નજરમાં તે નકામું થઈ ગયું છે, તેનો કોઈ ઉપયોગ નથી. પરંતુ હવે તે ભગવાનની દુનિયામાં ઉપયોગી બની ગયું છે. જો તે સંમત થાય છે, અને તમે તેને લઈ શકો છો, તો તમારી અદાલત સુંદર હશે. આ તમારા દરબારની રોશની હશે.

કહેવાય છે કે રાજાએ તેના હાથ-પગ ખૂબ બાંધ્યા, પરંતુ યુવક જવા માટે તૈયાર ન હતો - યુવકે કહ્યું કે હવે આ પગ છોડીને તેની પાસે ક્યાંય જવાનું નથી. મને મારો દર મળ્યો. - ઓશો